پایان جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد، مسابقه تسلیحات اتمی بین دو بلوک شرق و غرب، بیش از 18هزار بمب اتمی در سراسر جهان. چگونه این مسابقه تسلیحاتی پایان یافت؟
معاهدهٴ منع گسترش سلاحهای هسته‌یی ان.پی.تی NPT
معاهده ان.پی.تی چیست؟ چگونه به‌وجود آمد؟ چه نتایجی را در بر داشت؟ پروتکل الحاقی ان‌پی‌تی چیست؟ وضعیت رژیم حاکم بر ایران در رابطه با ان‌پی‌تی و پروتکل الحاقی آن چگونه است؟
ان.پی.تی چیست؟
ان.پی.تی از جمله واژه‌های سیاسی است که بارها در محافل رسانه‌یی و سیاسی جهان مورد استفاده قرار گرفته و می‌گیرد.
ان.پی.تی مخفف نام انگلیسی معاهده منع گسترش سلاحهای هسته‌یی است. (Nuclear non Proliferation Treaty)
ان.پی.تی تلاشی است برای جلوگیری از گسترش سلاحهای هسته‌یی و تکنولوژی این سلاحها و تشویق به استفادهٴ صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای. هدف درازمدت ان.پی.تی خلع‌سلاح هسته‌ای‌ست. این معاهده اهرم حفاظتی برای آی.ای.ای.ای IAEA سازمان بین‌المللی انرژی اتمی است. سازمانی کهنقش اصلی برای انتقال فن‌آوری صلح‌آمیز هسته‌یی زیر چتر معاهدهٴ ان.پی.تی را فراهم می‌کند.

ان.پی.تی چگونه شکل گرفت؟
در دوران جنگ سرد و پس از آن‌که آمریکا در جنگ جهانی دوم از بمب اتمی استفاده کرد، رقابت شدیدی از سوی سایر کشورهای بزرگ جهان برای دستیابی به این سلاح آغاز شد. در این مسیر شوروی سابق در 1949، انگلیس در 1952، فرانسه در 1960 و جمهوری خلق چین در 1964 به یک قدرت هسته‌یی تبدیل شدند.
همچنین تحقیقات علمی‌یی که در دهه 60 میلادی برای کاربردهای صلح‌آمیز انرژی هسته‌یی انجام شد پیشرفتهای شگرفی را در فن‌آوری رآکتورهای هسته‌یی برای تولید برق در بر داشت. در 1966 نیروگاههای هسته‌یی در پنج کشور در حال ساخت بود. در 1985 حدود 300 نیروگاه هسته‌یی در کشورهای مختلف در حال فعالیت، ساخت یا طراحی بودند. انرژی هسته‌یی وسوسه انگیز بود.
اما خسارتهای گسترده جانی و مالی ناشی از انفجار بمبهای اتمی آمریکا در هیروشیما و ناکازاکی ژاپن و نیز تولید مقادیر زیادی پلوتونیوم ناشی از سوخت نیروگاههای هسته‌یی که طبق برآوردهای 1985روزانه برای تولید 15 تا 20 بمب اتمی کفایت می‌کرد، جامعه جهانی را نگران کرد و به فکر فرو برد. نگرانی ناشی از خطرات مهلک و پیامدهای ناگوار یک جنگ هسته‌یی جهان را بر آن داشت که کارزاری بین‌المللی برای جلوگیری از استفادهٴ نظامی از انرژی هسته‌یی را در دستور کار خود قرار دهند.
این تلاشها در نهایت به معاهدهٴ ان.پی.تی به‌عنوان تنها معاهدهٴ چند جانبه الزام‌آور در این زمینه با یک مقدمه و 11 ماده منتهی شد. معاهدهٴ ان.پی.تی در دوازدهم ژو‌ئن 1968 در مقر سازمان ملل در نیویورک تصویب شد. آمریکا، انگلیس و 59 کشور دیگر در اول ژوئیهٴ همان سال آن را امضا کردند. این معاهده پس از آن که آمریکا آن را در مجلس خود تصویب کرد در 5مارس 1970 به اجرا گذاشته شد. چین در 9مارس 1992 و فرانسه در 3 اوت 1992 به عضویت این معاهده درآمدند.
در حال حاضر 186 کشور جهان عضو این معاهده‌اند. تنها کشورهای کوبا، اسرائیل، هند و پاکستان عضو این معاهده نیستند. همچنین کره شمالی نیز به‌رغم امضای ان.پی.تی از این معاهده خارج شده است.

ان.پی.تی چه می‌گوید؟ الزامات آن چیست؟
معاهدهٴ ان.پی.تی کشورهای جهان را به دو قسمت تقسیم می‌کند. کشورهای دارای سلاح هسته‌یی و کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای. طبق تعریف کشورهای برخوردار، شامل کشورهایی هستند که تا پیش از اول ژانویه ۱۹۶۷ برابر با ۱۱ دی ۱۳۴۷ سلاح هسته‌یی یا دیگر وسایل انفجار هسته‌یی را تولید و منفجر کرده‌ باشند. در نتیجه چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا به‌طور رسمی دارای سلاح هسته‌یی شدند و سایر کشورهای جهان در تقسیم‌بندی دوم جای گرفتند. بر اساس معاهدهٴ ان.پی.تی به‌طور قطع تمام کشورها می‌توانند از کاربردهای صلح‌آمیز انرژی هسته‌یی بهره ببرند، حتی کشورهای هسته‌یی می‌توانند فرآورده‌های جانبی نیروگاههای خود را برای استفادهٴ صلح‌آمیز در اختیار دیگر کشورها قرار دهند. کشورهای عضو معاهده حق دارند به‌طور کامل در رابطه با دانش هسته‌یی تبادل نظر کنند.
ان.پی.تی هر گونه آزمایش برای سلاح هسته‌یی روی زمین، زیر زمین، در فضا و زیر آب را ممنوع می‌کند. همچنین کشورهای هسته‌یی حق ندارند سلاح هسته‌یی یا هر نوع بمب هسته‌یی یا کنترل آنها را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار کشور غیراتمی قرار دهند تا به تولید یا انباشت سلاح یا بمب هسته‌یی بپردازند. در مقابل هیچ کشور غیرهسته‌یی نیز حق ندارد سلاح یا تجهیزات انفجاری هسته‌یی یا کنترل آنها را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار بگیرد.
ان.پی.تی برای انتقال مواد شکافت‌پذیر و تجهیزات مربوط به انرژی هسته‌یی ضوابط امنیتی ویژه‌یی را در نظر گرفته است که کشورهای عضو، باید به آن پای‌بند باشند.
ان.پی.تی تمام کشورهای عضو خود را متعهد می‌کند که با حسن‌نیت در مذاکرات مربوط به پایان دادن به مسابقه تسلیحات هسته‌یی در اولین فرصت ممکن شرکت کرده، گامهای مؤثری در این زمینه بردارند.

پروتکل الحاقی ان.پی.تی چیست؟
کشورهای عضو ان.پی.تی، در سال ۱۹۹۷ برای تقویت هدف جلوگیری از گسترش سلاحهای هسته‌یی توافق‌نامه جدیدی به نام ”پروتکل الحاقی“ امضا کردند. این سند اختیارات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای نظارت بر چگونگی عملکرد کشورهای عضو نسبت به پیش از آن به‌طور چشم‌گیری افزایش می‌دهد. بر اساس پروتکل الحاقی کشورهای عضو ملزمند برای مکانی که در آن به تحقیق و توسعه در رابطه با چرخهٴ سوخت هسته‌یی می‌پردازد پروانهٴ فعالیت دریافت کنند و اطلاعات آن را به‌طور کامل در اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دهند.
کشوری که پروتکل الحاقی را امضا می‌کند ملزم است اطلاعات مربوط به معادن اورانیوم، تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم و هر گونه پسماند حاصل از فعالیتهای اتمی خود را در اختیار آژانس قرار دهد و برنامه کلی مرتبط با توسعهٴ چرخه سوخت هسته‌یی خود را برای 10سال آینده اعلام کند.
پروتکل الحاقی کشورهای عضو را ملزم می‌کند تا شرح کلی فعالیتها و مشخصات اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در مکانهای شناسایی شده توسط آژانس را مشخص کرده، این اطلاعات را سالیانه به روز کند.
ماده دیگری از پروتکل الحاقی در مورد دسترسیهای تکمیلی است. این دسترسیها می‌تواند جهت اطمینان یا رفع ابهام در رابطه با صحیح و کامل بودن اطلاعات داده شده و حل هر گونه تناقض در این رابطه باشد.
پروتکل الحاقی اجازهٴ دسترسی و نمونه‌برداری و مهر و موم هر مکان تعیین شده توسط آژانس را الزام‌آور می‌کند، همچنین در پروتکل الحاقی بازرسیهای سرزده نیز در نظر گرفته شده است.

چه ارگانی بر اجرای ان‌پی‌تی و پروتکل الحاقی آن نظارت می‌کند؟
نظارت بر اجرای معاهدهٴ ان.پی.تی و پروتکل الحاقی آن برعهده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که خود یکی از آژانسهای تخصصی سازمان ملل‌متحد محسوب می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال 1957 با هدف تسهیل استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌یی و جلوگیری از بهره‌برداری از انرژی هسته‌یی برای مقاصد نظامی آغاز به‌کار کرد و مقر آن در وین است. این آژانس در چارچوب نظام ایجاد شده توسط معاهده ان.پی.تی به‌منظور بررسی میزان پایبندی کشورهای عضو ان.پی.تی به مقررات این معاهده، بازرسیهایی را از تأسیسات هسته‌یی کشورهای عضو انجام می‌دهد.

وضعیت رژیم ایران در رابطه با ان‌پی‌تی و پروتکل الحاقی آن چگونه است؟
ایران تحت حاکمیت آخوندها، عضو ان.پی.تی معاهده منع گسترش سلاحهای شیمیایی است اما هیچ‌گاه به‌طور کامل به مفاد آن عمل نکرده است.
چرا که این رژیم دستیابی به بمب اتمی را عامل بقای خود دانسته و ساخت آن را در دستور کار خود قرار داده بود. رژیم در نهایت مخفی کاری اقدام به این کار کرد اما در سال 2002 مهمترین سایتهای مخفی این رژیم در نطنز و اراک توسط مقاومت ایران افشا شد. این بزرگترین ضربه، به جاه‌طلبیهای اتمی رژیم آخوندی بود. پس از آن موج افشاگریهای مقاومت ایران زمینه‌ساز ارجاع پرونده رژیم آخوندی به شورای امنیت سازمان ملل شد. با وجود شش قطعنامه شورای امنیت علیه رژیم که بر توقف فعالیتهای اتمی تأکید می‌کرد، این رژیم حاضر نبود از این فعالیتها دست بردارد. سرپیچی رژیم آخوندی از قطعنامه‌های شورای امنیت باعث تحریمهای بین‌المللی و تحریمهای یک جانبه آمریکا و اروپا شد. تحریمهایی که رژیم و اقتصاد آن را به مرز خفه کنندگی رساند.
در چنین شرایطی و در وحشت از عواقب ادامه تحریمها و پیامدهای آن در جامعه که با وضعیتی انفجاری روبه‌رو شده بود، رژیم آخوندی پس از روی کارآمدن آخوند روحانی ناگزیر از امضای توافقنامه ذلت‌بار ژنو و سرکشیدن جام زهر اتمی شد. این توافق هنوز نهایی نشده است اما رژیم آخوندی تا همین نقطه هم عقب نشینیهای جدی در برنامه اتمی داشته است. از جمله تن‌دادن به بازرسیهای روزانه و سرزده از سایتهای اتمی که جوهره اصلی پروتکل الحاقی است. پروتکلی که از تصویب نهایی آن در مجلس ارتجاع خودداری کرده بود.
به این ترتیب برنامه اتمی که روزی رژیم آخوندی آن را عامل بقای خود می‌دید به طناب دار او و عامل خوردن جام زهر تبدیل شد. زهری که اثر آن در جسم و جان ولایت‌فقیه آن را زمین‌گیر می‌کند.